Ochrona Radiologiczna – OchronaRadiologiczna.pl

Rola fizyka w diagnostycznej pracowni radiologicznej

W prawdzie w medycznych procedurach wzorcowych fizyk nie jest ujęty w składzie zespołu biorącego udział w procedurze, ale jego obecność w zakładzie radiologii jest naprawdę przydatna.

Fizyk ma możliwość potwierdzenia prawidłowego funkcjonowania wyposażenia diagnostycznego w zakresie wartości stosowanych parametrów. Dawki, które otrzymują pacjenci w trakcie badań powinny być porównywane z poziomami referencyjnymi i przeanalizowane pod kątem ich adekwatności do sytuacji klinicznej. Wszystko to ma doprowadzić do optymalizacji dawek w zależności od danej sytuacji. Co istotne, fizyk rozumie wpływ wartości fizycznych parametrów na uwidacznianie poszczególnych struktur i zawartość informacyjną uzyskiwanych obrazów, a w efekcie analizy może poprawić jakość pracy technika elektroradiologii, który nie zawsze stosuje prawidłowe parametry ekspozycji czy ułożenie pacjenta.

Fizyk jest również bardzo pomocny podczas prowadzonej w pracowni analizy zdjęć odrzuconych – określi przyczyny problemów, doradzi metody ustalenia metod ich usunięcia i analizy skuteczności podjętych działań.

Choć obecność fizyka w zakładzie radiologii nie jest obligatoryjna, to jego współpraca z radiologami i technikami elektroradiologii może przynieść duże korzyści zarówno dla pacjentów, jak i samego personelu medycznego.

Rola technika elektroradiologii w pracowni rentgenowskiej

Rola technika rtg w pracowni rtg obejmuje opiekę nad pacjentem, prawidłowe ułożenie pacjenta do badania oraz dobór właściwych parametrów ekspozycji.

Technik rtg może przejść do wykonania badania, jeśli sprawdził wcześniej dane pacjenta i skierowanie na badanie, upewnił się, że pacjent został właściwie przygotowany, a ewentualne środki cieniujące zostały odpowiednio zastosowane. Do jego zadań należy ułożenie pacjenta w sposób zapewniający optymalny obraz i uwzględniający aspekty takie jak komfort pacjenta, jego unieruchomienie, ochrona radiologiczna wszystkich obecnych osób, a także obowiązujące w pracowni protokoły.

Na techniku elektroradiologii spoczywa odpowiedzialność za dobór odpowiednich parametrów ekspozycji i materiałów rejestrujących obraz w celu uzyskania optymalnych gęstości optycznych oraz ostrości obrazu. Istotne jest tutaj właściwe dobranie parametrów mAs, czas, odległość, wybór ogniska i mocy lampy oraz dobranie systemu zapisu obrazu i wymaganej obróbki

Badania rentgenodiagnostyczne u dzieci

Młody, rozwijający się organizm jest bardziej narażony na szkodliwe działanie promieniowania jonizującego, w związku z czym zdjęcia rentgenowskie wykonuje się u dzieci tylko w razie wyraźnej konieczności.

Jeśli zachodzi potrzeba wykonania badania rentgenodiagnostycznego u osoby poniżej 16. roku życia, to poza spełnieniem standardowych wymagań, należy dodatkowo:

unieruchomić niemowlęta lub małe dzieci przy użyciu bobiksu lub innego urządzenia o takim działaniu;
stosować osłony na narządu promienioczułe, gdy w trakcie badania mogą się znaleźć w obrębie lub pobliżu pierwotnej wiązki promieniowania, jeżeli nie uniemożliwi to poprawnego wykonania badania;
wykonanie badania odnotować w książeczce zdrowia dziecka.

Aby maksymalnie ograniczyć dawkę promieniowania i ewentualne negatywne skutki, jakie może nieść za sobą badanie RTG wykonywane u dzieci, niezwykle istotne jest zastosowanie odpowiedniej techniki badania. W związku z tym, przykuwa się szczególną uwagę starannej kolimacji, stosuje się „twardą technikę zdjęć”, folie wzmacniające o wartościach nie mniejszych niż 400 oraz dodatkową filtrację. Ponadto rezygnuje się ze stosowania kratki przeciwrozproszeniowej.

Ryzyko związane z ekspozycją na promieniowanie w czasie ciąży

Wykonywanie badań rentgenodiagnostycznych u kobiet w ciąży jest ograniczone do niezbędnych przypadków, jeżeli nie mogą być one wykonane po porodzie.

Ryzyko, jakie niesie za sobą ekspozycja na promieniowanie w czasie ciąży, jest uzależnione od stopnia zaawansowania ciąży, a także od dawki pochłoniętej przez zarodek lub płód.
Najbardziej ryzykowne jest narażenie na promieniowanie jonizujące w czasie ogranogenezy – pomiędzy 3 a 8 tygodniem. Ekspozycja taka może powodować wady wrodzone. Ryzyko spada w drugim trymestrze ciąży, a najmniejsze jest w trzecim, jednak należy pamiętać, iż w okresie od 8 do 25 tygodnia intensywnie rozwija się centralny system nerwowy, który jest wyjątkowo wrażliwy na promieniowanie.
Oszacowano, że dawki dla płodu podczas badań rentgenowskich wynoszą średnio:
– 1,4 mGy w przypadku RTG jamy brzusznej;
– 1,1 mGy w przypadku RTG miednicy;
– <0,01 mGy w przypadku RTG klatki piersiowej;
– <0,01 w przypadku RTG czaszki lub kręgosłupa szyjnego.

Loty samolotem a narażenie na promieniowanie

Moc promieniowania kosmicznego nie jest wartością stałą i zmienia się w czasie oraz wraz ze zmianą położenia w atmosferze Ziemi. Na zmiany te wpływają głównie trzy czynniki:

-wysokość nad powierzchnią Ziemi;

-szerokość geomagnetyczna;

-aktywność słoneczna.

Moc dawki promieniowania wzrasta wraz z wysokością, szczególnie szybko dzieje się to między 10 a 16 kilometrem, co odpowiada wysokości lotów samolotów pod- i naddźwiękowych. W związku z tym może nasuwać się pytanie jakie dawki promieniowania otrzymują pasażerowie oraz załogi samolotów.

Prowadzone w latach 1999-2002 badania narażenia załóg samolotów Polskich Linii Lotniczych LOT na promieniowanie kosmiczne wykazały, iż maksymalne dawki dla pojedynczego lotu wynosiły nieco poniżej 70 µSv, a typowe ich wartości dla lotów długodystansowych mieściły się w przedziale 35-40 µSv. Średnia dawka promieniowania pochodząca od źródeł naturalnych, jaką otrzymuje mieszkaniec Polski to ok. 2,5 mSv. Wywnioskować można zatem, że nawet kilka lotów na trasie Polska-Stany Zjednoczone w ciągu roku nie zwiększy znacznie otrzymanej dawki – będzie to rząd kilku procent.

Inaczej sprawa wygląda w przypadku załóg samolotów, które w ciągu roku spędzają kilkaset godzin w powietrzu. Opisane wyżej badania dowiodły, że dawki, jakie otrzymują piloci samolotów oraz stewardessy mieszczą się w przedziale 2-6 mSv, co daje wartości nawet dwukrotnie wyższe od promieniowania naturalnego. Załogi samolotów są zatem najbardziej narażoną na promieniowanie grupą zawodową, gdyż w przeciwieństwie do osób związanych z medycyną czy przemysłem nie mają możliwości chronić się przed promieniowaniem przy użyciu rozmaitych osłon. Nie należy jednak pomijać faktu, iż badania nad zachorowalnością personelu lotniczego na choroby nowotworowe nie wykazały znaczącego wzrostu zachorowań.

Wpływ fartucha ochronnego na wielkość dawki pochłoniętej podczas wykonywania zdjęcia panoramicznego

Sporo mówi się o tym, jak istotna jest ochrona przed promieniowaniem jonizującym. Podstawowa zasada ochrony radiologicznej ALARA głosi, że dawka promieniowania powinna być zawsze utrzymana na możliwie najniższym rozsądnym poziomie, pozwalającym uzyskać pożądany efekt.

Nowoczesne aparaty cyfrowe służące do wykonywania zdjęć panoramicznych umożliwiają skuteczną diagnostykę z zastosowaniem stosunkowo małej dawki promieniowania. Sprawiło to, iż stosowanie fartucha ochronnego podczas wykonywania zdjęć panoramicznych, dotąd tak powszechnie praktykowane, stało się kwestią dyskusyjną. Niektórzy naukowcy twierdzą, że fartuch ołowiany nie wpływa znacząco na wielkość dawki pochłoniętej przez organizm człowieka. Ponadto, w 2012 roku został opublikowany przez Europejską Akademię Radiologii Stomatologicznej i Szczękowo-Twarzowej dokument, w którym ogłoszono, iż nie istnieją dowody na konieczność używania fartuchów ochronnych podczas badań CBCT prowadzonych na potrzeby stomatologii. Jednocześnie, niewiele istniało opracowań potwierdzających, że obecność fartucha ołowianego podczas ekspozycji na promieniowanie nie ma wpływu na wielkość dawki pochłanianej przez pacjenta.

W związku z tym, przeprowadzono doświadczenie mające na celu zbadanie różnic w ilości pochłoniętego promieniowania podczas wykonywania zdjęcia panoramicznego z zastosowaniem fartucha ołowianego oraz bez niego. W tym celu wykorzystano fantom imitujący pacjenta o wzroście 175 cm oraz wadze 73,5 kg. W jego wnętrzu umieszczono 110 dozymetrów termoluminescencyjnych, których umiejscowienie odpowiadało lokalizacji tkanek i narządów szczególnie wrażliwych na promieniowanie jonizujące (m. in. mózgu, tarczycy, serca). Eksperyment przeprowadzono z wykorzystaniem dwóch aparatów panoramicznych- SCANDORA 3D marki Soredex oraz ProMax 3D marki Planmeca. Fantom został poddawany ekspozycjom z zastosowaniem wymienionych urządzeń zarówno z zastosowaniem fartucha ołowianego, jak i bez niego. Po każdej ekspozycji odczytywano wskazania dozymetrów, które na koniec zostały poddane analizie statystycznej. Wyeliminowano działanie czynników zewnętrznych, które mogłyby wpłynąć na różnice w odczytach pomiarów, ponieważ wszystkie czynności były przeprowadzane w jednym miejscu- Stomatologicznym Centrum Diagnostycznym we Freiburgu.

*Fantom wykorzystywany w doświadczeniu. Źródło: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3852527/figure/F1/*

Wyniki doświadczenia wykazały, iż zastosowanie fartucha ochronnego podczas wykonywania zdjęcia panoramicznego nie ma istotnego wpływu na wielkość dawki pochłoniętej przez ciało pacjenta.

Źródło opracowania: dr n. med. Małgorzata Strycharz-Dudziak. Wpływ zastosowania fartucha ochronnego ołowiowego na wielkość dawki pochłoniętej podczas wykonywania zdjęcia panoramicznego. „Magazyn Stomatologiczny”, nr 5/2014, str. 94-95

Źródła zamknięte i otwarte

Źródłem promieniotwórczym nazywamy substancje wysyłające promieniowanie jonizujące w wyniku rozpadu promieniotwórczego. Źródła te można podzielić na dwa rodzaje: otwarte oraz zamknięte.

Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Uran_%28pierwiastek%29#/media/File:HEUranium.jpg

Źródło zamknięte to substancja promieniotwórcza, która jest szczelnie zamknięta w wytrzymałej obudowie, odpornej na działanie czynników zamkniętych i zapobiegającej rozproszeniu substancji oraz uniemożliwiającej jej bezpośredni kontakt z otoczeniem. Źródło takie można wykorzystać jedynie jako źródło promieniowania, bez możliwości dostępu do substancji w nim zawartej.

Źródłem otwartym nazywamy samą substancję promieniotwórczą, która ze względu na właściwości fizyczne i/lub chemiczne jest wykorzystywana na przykład do przygotowywania roztworów lub wprowadzana do organizmów żywych w celu diagnostyki, badania lub leczenia.

Co ciekawe, przykładowo szklana butelka z cieczą promieniotwórczą zamknięta korkiem nie należy do źródeł zamkniętych, ponieważ w łatwy sposób może zostać uszkodzona, gdy np. upadnie na podłogę i spowodować skażenie. Zaliczamy ją zatem do źródeł otwartych.

O klasyfikacji źródła do źródeł otwartych zaważa przeznaczenie substancji promieniotwórczej i jej oczekiwany sposób użytkowania. W związku z tym nawet substancja zamknięta w stałym naczyniu jest traktowana jako źródło otwarte, jeśli przewidywane jest jej pobieranie z tego naczynia.

Skażenie a napromieniowanie

Pojęcia skażenia promieniotwórczego oraz napromieniowania są często mylone lub niepoprawnie stosowane zamiennie.

Napromieniowanie jest skutkiem poddania np. człowieka lub żywności działaniu promieniowania jonizującego pochodzącego ze źródeł sztucznych lub naturalnych znajdujących się w otoczeniu. Rozróżniamy napromieniowanie wewnętrzne (gdy źródło promieniowania znajduje się wewnątrz organizmu) oraz zewnętrzne (w przypadku kiedy źródło promieniowania pozostaje na zewnątrz organizmu).

Skażenie to występowanie rozproszonej substancji promieniotwórczej w jakimkolwiek miejscu poza źródłem promieniowania.

Źródło: http://polscott24.com/wp-content/uploads/2011/12/chmura-radioaktywna-skazenie-radioaktywne.jpg

Skażenia można podzielić na:

skażenia środowiska naturalnego (gleby, powietrza, ziemi, wody, fauny oraz flory);
skażenia środowiska pracy, np. powierzchni podłóg czy przyrządów;
skażenia odzieży;
skażenia osobiste ludzi.

Dodatkowo, skażenia osobiste dzielą się na zewnętrzne oraz wewnętrzne. Zewnętrzne to te, które występują na powierzchni ciała, natomiast skażeniami wewnętrznymi nazywamy skażenia powstałe na skutek dostania się substancji promieniotwórczej do wnętrza organizmu przez drogi oddechowe, przewód pokarmowy czy uszkodzenia skóry.

Promieniowanie beta

Promieniowanie beta jest promieniowaniem jonizującym. Powstaje przez emisję cząstek beta.

*źródło: http://carina.as.up.krakow.pl/~biedzianka/rozpad.html*

Rozróżniamy dwa typy promieniowania beta – plus i minus. Cząstka beta minus jest to elektron i towarzyszy mu antyneutrino elektronowe, natomiast przemiana beta plus jest emisją pozytonu (elementarna cząstka antymaterii o masie równej masie elektronu i ładunku elementarnym dodatnim) wraz z neutrinem elektronowym. Jądro, z którego została wyemitowana cząstka beta zmienia się zgodnie z poniższymi równaniami (beta minus – pierwsze równanie, beta plus – drugie równanie):

W wyniku przemian beta liczba masowa jest taka sama, jak w jądrze macierzystym, natomiast liczba atomowa wzrasta o jeden przy przemianach beta minus (neutron przekształca się w proton), maleje o jeden przy przemianach beta plus (proton przekształca się w neutron).

Zasady ochrony radiologicznej

Promieniowanie jonizujące może negatywnie wpływać na nasze zdrowie. Aby tego uniknąć, należy podejmować odpowiednie działania, ogólnie nazywane ochroną radiologiczną. Ochrona radiologiczna to ochrona przed promieniowaniem jonizującym. Zagadnienie to obejmuje wszelkie czynności mające na celu ochronę ludzi i środowiska przed szkodliwym działaniem promieniowania.

Istnieją trzy podstawowe zasady ochrony radiologicznej:

1. Im dalej tym bezpieczniej

Zasada ta dotyczy odległości, jaka dzieli nas od źródła promieniowania. Ilość pochłanianej energii zależy od odległości między obiektem pochłaniającym a źródłem. Większy dystans sprawia, że dociera do nas mniej promieniowania, a co za tym idzie, mniej energii.

2. Im krótszy czas narażenia tym mniejsza dawka promieniowania

W przypadku przebywania w stałej odległości od źródła, ilość pochłoniętej energii zwiększa się wraz z czasem, należy więc ograniczać go do minimum.

3. Stosowanie osłon chroni przed promieniowaniem

Osłony są barierą stojącą na drodze promieniowania i częściowo lub całkowicie pochłaniają jego energię. W zależności od rodzaju promieniowania oraz jego przenikliwości, stosuje się różne materiały do wykonywania osłon. Osłony mające na celu ochronę przed promieniowaniem β są wykonywane z lekkich materiałów takich jak aluminium czy tworzywa sztuczne, natomiast w przypadku osłon zabezpieczających przed promieniowaniem X i γ, stosuje się ołów i inne ciężkie materiały. Z powodu bardzo niewielkiej przenikliwości promieniowania α, w jego przypadku nie ma potrzeby używania osłon.

Przykładami osłon są ściany oddzielające dwa pomieszczenia, pojemniki do przechowywania źródeł lub fartuchy ochronne stosowane w gabinetach i pracowniach rentgenowskich, które zawierają ołów.

Istotna w ochronie radiologicznej jest również zasada ALARA („As Low As Reasonably Achievable”). Mówi ona, by organizować pracę ze źródłami promieniotwórczymi w taki sposób, aby osiągnąć pożądany efekt przy zastosowaniu możliwie najmniejszej dawki promieniowania.