Promieniotworczość – OchronaRadiologiczna.pl

Regulacje prawne dotyczące ilości radonu w otoczeniu

Trudno rozgraniczyć korzystną i niekorzystną ilość radonu w otoczeniu, szczególnie, iż aktualnie nie istnieją normatywy odnośnie jego koncentracji w pomieszczeniach. Zarządzenie Prezesa Państwowej Agencji Atomistyki z 7 lipca 1995 r. dopuszcza maksymalne stężenie radonu w budynkach podstałych przed 1998 r. na poziomie 400 Bq·m^-3oraz koncentrację 200 Bq·m^-3w nowszych budynkach. Z kolei WHO jako maksymalny poziom zaleca 100 Bq·m^-3, a Unia Europejska – 300 Bq·m^-3. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 2 stycznia 2007 r. w sprawie wymagań dotyczących zawartości naturalnych izotopów promieniotwórczych potasu K-40, radu Ra-226 i toru Th-228 w surowcach i materiałach stosowanych w budynkach przeznaczonych na pobyt ludzi i inwentarza żywego, a także w odpadach przemysłowych stosowanych w budownictwie, oraz kontroli zawartości tych izotopów dopuszcza maksymalną koncentrację radu ²²⁶Ra na poziomie 200 Bq·m^-3dla materiałów budowlanych stosowanych w budynkach przeznaczonych na przebywanie ludzi lub żywego inwentarza.

Pomimo braku konkretnych wymagań dotyczących zawartości radonu w powietrzu wewnętrznym, warto czasem sprawdzić poziom jego koncentracji w pomieszczeniach i porównać z powyższymi wytycznymi. W redukcji stężenia radonu pomagają nawet najprostsze zabiegi – wietrzenie pomieszczeń czy uszczelnienie piwnic.

Wpływ radonu na organizm człowieka

Możliwość występowania radonu w naszych mieszkaniach i otaczającym środowisku może budzić obawy. Czy faktycznie jest powód, by bać się radonu?

W 1988 roku radon został uznany przez Międzynarodową Agencję Walki z Rakiem za substancję rakotwórczą I klasy. Dostaje się on do organizmu człowieka wraz z wdychanym powietrzem, a z płuc trafia do układu krążeniowego. O zauważalnych efektach działania radonu na zdrowie człowieka można mówić dopiero wówczas, gdy dawki promieniowania są większe o kilka rzędów od wielkości poziomu uznawanego za bezpieczny. Badania przeprowadzone pod kierunkiem J.H. Lubina na dwóch populacjach w USA – górników dołowych w kopalniach uranu i innych minerałów emitujących spore ilości radonu oraz osób narażonych na radon obecny w mieszkaniach wykazały, że u najbardziej narażonych górników ok. 40% przypadków śmierci na raka płuc można przypisać oddziaływaniu łańcucha radonowego. Warto zaznaczyć, iż połączenie palenia tytoniu i wysokiego narażenia na działanie radonu powoduje wzrost prawdopodobieństwa zachorowania na raka płuc. Jeśli mowa o radonie obecnym w mieszkaniach to może on powodować ok. 10% zgonów u osób chorujących na raka płuc. Inne badania przeprowadzone w Polsce dowiodły, że zagrożenie związane z radonem w naszym kraju nie jest na szczególnie wysokim poziomie.

Co ciekawe, znane są opinie, iż radon może mieć pozytywny wpływ na ludzkie zdrowie. Chodzi tutaj o zjawisko hormezy radiacyjnej. W związku z tym wykorzystuje się wody radonowe w celach leczniczych przy dolegliwościach takich jak niewydolność wieńcowa, dychawica oskrzelowa pierwotna czy męska niepłodność. Ponadto radon wywiera korzystny wpływ na schorzenia układu ruchu i wzmacnia odporność. Wody z zawartością radonu stosuje się w kąpielach leczniczych, kuracjach pitnych i inhalacjach.

Jak widać, trudno jednoznacznie ocenić wpływ radonu na zdrowie ludzi, gdyż jest on uzależniony od otrzymywanej dawki. Projektując budynki należy zastosować możliwe środki ograniczające przenikanie radonu do wnętrz, jednak nie warto popadać w paranoję.

Radon – właściwości i występowanie

Radon to bezbarwny i bezwonny gaz szlachetny występujący naturalnie w przyrodzie jako produkt rozpadu długożyciowego ²²⁶Ra, w szeregu promieniotwórczym uranu-238. Charakteryzuje się okresem połowicznego ok. 3,8 dnia, a ponadto ma największy udział w całkowitej dawce otrzymywanej przez człowieka od naturalnych pierwiastków promieniotwórczych i stanowi ok. 40-50% dawki promieniowania otrzymywanej przez mieszkańca Polski od źródeł naturalnych. Jego średnie stężenie w powietrzu wynosi ok. 10 Bq/m³.

Radon uwalnia się z rud uranowych, a następnie migruje przez fundamenty i ściany budynków, docierając w ten sposób do budynków mieszkalnych. To właśnie minerały obecne w skorupie ziemskiej są głównym źródłem radonu w domach, a nie rad występujący w materiałach budowlanych. To , ile radonu znajdzie się wewnątrz budynku, zależy w dużej mierze od jego konstrukcji i rodzaju podłoża. Radon przedostaje się do środka domów poprzez pęknięcia w płytach betonowych, studzienki kanalizacyjne, nieszczelności wokół rur doprowadzających wodę, niedokładności przy łączeniach poszczególnych części budynku. Najwięcej radonu gromadzi się oczywiście w piwnicach z powodu bliskiej odległości od gruntu. Dodatkowo radon trafia do wnętrza domów wraz z wodą oraz gazem ziemnym, które są stosowane w codziennych czynnościach.

Szkodliwość radonu dla ludzi jest wynikiem dość szybkiego jego rozpadu, powodującego powstanie kilku krótkożyciowych pochodnych, również radioaktywnych, emitujących promieniowania alfa. O konsekwencjach, jakie może nieść za sobą oddziaływanie radonu na organizm ludzki będzie można przeczytać w kolejnym wpisie.

Promieniotwórczość sztuczna

Promieniotwórczością sztuczną nazywamy zjawisko promieniotwórczości, które obserwuje się dla izotopów promieniotwórczych innych niż te, które występują w naturalnym środowisku ziemi. Otrzymywane są one głównie w wyniku aktywacji izotopów stabilnych. Pierwszą sztuczną przemianę jąder atomowych przeprowadził Ernest Rutherford w 1919 roku. Powstawanie sztucznych izotopów promieniotwórczych po raz pierwszy zaobserwowali Irena Joliot – Curie i Fryderyk Joliot – Curie w 1934 r., bombardując tarczę aluminiową jądrami helu.

Do sztucznych źródeł promieniowania jonizującego można zaliczyć:
– źródła wykorzystywane podczas badań radiologicznych, np. kontrolnych badań klatki piersiowej;
– opad promieniotwórczy, czyli substancje promieniotwórcze, które powstają w efekcie próbnych wybuchów jądrowych, podczas normalnej pracy oraz awarii elektrowni jądrowych, a następnie są niesione wraz z wiatrem, aż w końcu opadają na powierzchnię ziemi;
– niektóre przedmioty codziennego użytku, np. zegarki świecące w ciemności lub odbiorniki telewizyjne;
– odpady promieniotwórcze;
– zastosowania w gospodarce i przemyśle.

Szacuje się, że roczna dawka skuteczna od promieniowania jonizującego, przypadająca na statystycznego mieszkańca Polski, wynosi 3,5 mSv. Z tego ok. 25% pochodzi od źródeł sztucznych, głównie tych stosowanych w medycynie (ok. 22% dawki całkowitej). Z kolei przedmioty powszechnego użytku emitują jedynie ok. 0,15% całkowitej dawki rocznej.

Przeciętne dawki promieniowania przy niektórych badaniach radiologicznych:
-badanie zęba- 0,23 mSv
-badanie klatki piersiowej (mały obrazek)- 0,2 mSv
-badanie kręgosłupa- 4,9 mSv

Promieniotwórczość naturalna

Promieniotwórczość naturalna to nic innego jak promieniowanie jonizujące, które pochodzi ze źródeł naturalnych. Jest ona produktem samorzutnych spontanicznych przemian jądrowych, które zachodzą, gdy w niestabilnym lub wzbudzonym jądrze atomowym zmienia się skład nukleonów i/lub jądro przechodzi w stan o niższej energii. Zjawisko to zostało odkryte przez Henryka Becquerela oraz małżeństwo Curie.

Do naturalnych źródeł promieniowania zaliczamy:
-substancje promieniotwórcze znajdujące się w skorupie ziemskiej, więc również w materiałach, z których zbudowane są domy (uran, rad, tor), a w mieszkaniach radon-produkt rozpadu radu, który penetruje z ziemi i ścian do wnętrz;
-promieniowanie kosmiczne;
-substancje promieniotwórcze występujące w organizmie człowieka oraz w innych organizmach żywych- przede wszystkim potas-40.

Naturalne pierwiastki promieniotwórcze, o liczbach atomowych od Z=81 do Z=106, genetycznie powiązane ze sobą w szeregi promieniotwórcze, znajdują się w dwóch ostatnich okresach (6 i 7) układu Mendelejewa. Ponadto poznano promieniotwórcze izotopy niektórych innych, lżejszych pierwiastków naturalnych, np. potasu (40K).
Promieniowanie jonizujące pochodzące ze źródeł naturalnych działa na całej kuli ziemskiej i nosi nazwę naturalnego tła promieniowania. Jego wartość jest zróżnicowana w różnych miejscach Ziemi.

W Polsce narażenie od źródeł naturalnych stanowi niemalże 3/4 całkowitego narażenia radiacyjnego, a przedstawione jako tzw. dawka skuteczna – wynosi ok. 2,6 mSv/rok. Główny udział w tym narażeniu ma radon i produkty jego rozpadu, od których statystyczny mieszkaniec naszego kraju otrzymuje dawkę równą w przybliżeniu 1,36 mSv/rok. Co ciekawe, przenikanie radonu do pomieszczeń mieszkalnych powoduje niemalże 8-krotny wzrost jego stężenia w stosunku do wolnego powietrza. Warto wietrzyć mieszkania!

Średnia aktywność promieniotwórcza niektórych źródeł naturalnych:
-banan- 125 Bq/kg
-mleko- 50 Bq/l
-woda morska- 12 Bq/l
-popiół węglowy- 2000 Bq/kg
-ciało człowieka- 100 Bq/kg