Promieniowanie jonizujące to rodzaj promieniowania wywołującego jonizację ośrodka, przez których przechodzi i w którym jest pochłaniane. Jonizacja z kolei jest zjawiskiem polegającym na odrywaniu elektronów od obojętnych elektrycznie atomów, w efekcie czego tworzą się pary jonów- jony dodatnie i elektrony o ładunku ujemnym.
Wyróżnia się 4 rodzaje promieniowania jonizującego:
– promieniowanie alfa (α);
– promieniowanie beta (β);
– promieniowanie rentgenowskie (X) i gamma (γ);
– promieniowanie neutronowe.
Promieniowanie α jest promieniowaniem korpuskularnym. To strumień cząstek α, czyli jąder atomu He. Ten rodzaj promieniowania wywołuje bardzo silną jonizację bezpośrednią ośrodka i charakteryzuje się słabą przenikliwością. Do jego zatrzymania wystarcza kilka kartek papieru.
Promieniowanie β to promieniowanie korpuskularne powstałe w wyniku emisji elektronów lub pozytonów przez promieniotwórcze jądra atomowe podczas przemiany jądrowej. Charakteryzuje się ono większą przenikliwością niż promieniowanie alfa, ale można je łatwo zatrzymać przy użyciu cienkiej blachy aluminiowej.
Promieniowanie rentgenowskie (X) i gamma (γ) jest promieniowaniem elektromagnetycznym o wysokiej przenikliwości. W zależności od wielkości wartości energii mówi się o miękkim lub twardym promieniowaniu rentgenowskim, a dla jeszcze wyższej energii o promieniowaniu gamma. Do zatrzymania tego rodzaju promieniowania potrzebne są grube materiały, np. płyty ołowiane.
Promieniowaniem neutronowym nazywa się rozpędzone, swobodne elektrony. Jest ono najbardziej przenikliwym promieniowaniem jonizującym, do jego zatrzymania potrzebne są grube warstwy betonu.
Promieniowanie jonizujące jest powszechnie obecne w przyrodzie jako promieniowanie kosmiczne, promieniowanie emitowane przez naturalne radionuklidy występujące w skorupie ziemskiej oraz atmosferze. Istnieją sztuczne metody jego wytwarzania, które są stosowane np. w aparatach rentgenowskich, akceleratorach oraz reaktorach jądrowych.
Promieniowanie jonizujące może uszkadzać żywe komórki, negatywnie oddziałując na organizm. Duża dawka promieniowania jonizującego może wywoływać chorobę popromienną, natomiast małe dawki mogą zwiększyć ryzyko zachorowania na nowotwór. Ryzyko to jest jednak niewielkie, niższe niż związane z wdychaniem dymu tytoniowego lub pyłu azbestowego albo nadmierną ekspozycją na promieniowanie ultrafioletowe.
Stopień przenikania kolejnych rodzajów promieniowania jest istotny dla skutecznej ochrony radiologicznej. O ile promieniowanie α i β ze względu na ich niewielką przenikliwość nie są trudne do wyeliminowania, o tyle znacznie bardziej skomplikowanym zadaniem jest efektywna ochrona przed promieniowaniem γ i n.
